Đại tá Hoàng Anh Tuyên cho biết, trải qua 55 năm từ công ước 1961, nhận thức và chính sách kiểm soát ma túy như trên đang đứng trước những thách thức bởi một số xu hướng mới, đặc biệt là việc xử lý đối với hành vi sử dụng và người nghiện ma túy.

Một là phi hình sự hóa (decriminalization), chỉ việc xóa bỏ một hành vi ra khỏi chế tài hình sự. Trong lĩnh vực ma túy, những hành vi này thường là: có được, sở hữu và sử dụng các chất ma túy trái phép. Trong trường hợp này, mặc dù không còn là hành vi phạm tội, những hành vi này vẫn được coi là bất hợp pháp và có thể bị xử phạt hành chính (phạt tiền, thu bằng lái xe, giấy phép sử dụng vũ khí hoặc cảnh cáo). Hành vi sử dụng ma túy vẫn bị ngăn cấm nhưng việc vi phạm và hành vi chuẩn bị không bị áp dụng chế tài hình sự.

Thuật ngữ phi hình sự hóa được sử dụng đầu tiên trong luật Bồ Đào Nha có hiệu lực ngày 1 tháng 7 năm 2001 và cho đến nay vẫn là quốc gia duy nhất công khai sử dụng thuật ngữ này. Theo Luật của Bồ Đào Nha, việc sử dụng và tàng trữ nhằm sử dụng cá nhân các loại cây, chất, hoặc hỗn hợp thuốc danh mục các chất ma túy cấu thành hành vi vi phạm hành chính. Trong đó lượng ma túy được xác định để sử dụng cá nhân là lượng không vượt quá số lượng cần thiết cho một người sử dụng trung bình trong 10 ngày. Luật không phân biệt rõ sự khác biệt giữa các loại ma túy hoặc địa điểm sử dụng ma túy (nơi công cộng hoặc riêng tư). Người vi phạm có thể bị phạt tiền (25 Euro hoặc một ngày lương tối thiểu) hoặc cảnh cáo, hoặc, trên lý thuyết, có thể cấm người vi phạm làm một số nghể nghiệp nhất định (bác sỹ, luật sư, lái xe tắc xi), cấm không được đến những nơi có nguy cơ cao (hộp đêm), cấm không được tiếp xúc quan hệ với những cá nhân nhất định, cấm xuất cảnh. Việc phi hành sự hóa hành vi tàng trữ và sử dụng được thực hiện ở Mexico (28/8/2009), Argentina (25/8/2009), Colombia và nhiều nước ở châu Âu.

Những người ủng hộ xu hướng này cho rằng mỗi người trưởng thành có quyền tự do ra quyết định lựa chọn lối sống của mình mà không có sự can thiệp của nhà nước; hành vi sử dụng ma túy ở chỗ riêng tư là hợp pháp nếu không gây ra mối nguy hiểm rõ ràng; việc bỏ tội danh này nhằm ưu tiên kinh phí cho việc điều tra truy tố các đối tượng buôn bán và tập trung cho điều trị thay vì phải truy tố hàng nghìn vụ nhỏ rất tốn kém. Bên cạnh đó, việc phi hình sự hóa sẽ giúp chuyển mạnh sang phòng ngừa, giảm cầu; tạo môi trường thuận lợi cho cai nghiện; giảm kỳ thị. Theo họ việc phi hình sự hóa không đồng nghĩa với sự nhân nhượng đối với tệ nạn ma túy và do vậy không trái với các công ước quốc tế hiện hành.

Hai là xu hướng không áp dụng án phạt tù đối với một hành vi cụ thể (Depenalization), như không áp dụng hình phạt tù có giam giữ đối với hành vi tàng trữ hoặc sử dụng trái phép ma túy. Nếu không có tình tiết tăng nặng và với số lượng nhỏ, người thực hiện hành vi có thể không bị phạt tù mà có thể bị áp dụng các các hình phạt không giam giữ, như bắt buộc điều trị, phạt tiền, quản chế, ghi hồ sơ tư pháp... Việc không áp dụng án phạt tù được thực hiện tại Bỉ, từ năm 2003. Tại Pháp, người sử dụng ma túy thuần túy chủ yếu bị đưa đi điều trị và chỉ áp dụng hình phạt tù như giải pháp cuối cùng. Việc không áp dụng án phạt tù cũng đang được thực hiện rộng rãi ở Hoa Kỳ thông qua mô hình tòa án ma túy.

Ba là “y tế hóa” (healthification) trong xử lý việc sử dụng và lệ thuộc vào ma túy. Xu hướng này coi việc sử dụng và lệ thuộc ma túy là vấn đề y tế chứ không chỉ là vấn đề tội phạm, được thể hiện rõ nhất trong việc áp dụng các biện pháp can thiệp giảm hại, coi đây là một bộ phận cấu thành của chiến lược giảm cầu trong chính sách kiểm soát ma túy. Ở đây cơ sở trung tâm là việc coi tình trạng lệ thuộc ma túy là một căn bệnh mãn tính và trong khi người bệnh chưa khỏi bệnh, có thể tiến hành các biện pháp giúp họ biết chăm sóc sức khỏe, giảm thiểu tác hại của tình trạng nghiện đối với bản thân và gia đình, xã hội

Bốn là hợp pháp hóa (legalization): là tiến trình đựa vào kiểm soát bằng pháp luật một hoạt động/hành vi nhất định mà trước đó là bất hợp pháp và bị ngăn cấm hoặc quản lý hết sức chặt chẽ. Về mặt lý thuyết, việc hợp pháp hóa có thể được áp dụng đối với hành vi cung cấp, sản xuất, điều chế, bán các chất ma túy ngoài mục đích điều trị y tế. Theo đó, các chất ma túy và các hành vi liên quan đến ma túy được nhà nước quản lý tương tự quản lý các chất gây nghiện khác như đồ uống có cồn và thuốc lá. Tuy nhiên trên thực tế, hiện nay mới có một số nước châu Âu và Nam Mỹ coi việc sử dụng cần sa, một loại ma túy nhẹ, là hợp pháp. Một số bang tại Hoa Kỳ việc sử dụng cần sa được coi là một loại thuốc theo đơn của bác sỹ. Những người cổ súy cho xu hướng này cho rằng chính sách cấm đoán hiện nay đã tạo nên một thị trường bất hợp pháp về ma túy, là nguyên nhân để tội phạm ma túy phát triển và không thể thành công do trái với quy luật thị trường. Hợp pháp hóa sẽ làm giảm tội phạm và tạo điều kiện chăm sóc sức khỏe cho người sử dụng.

Theo Đại tá Hoàng Anh Tuyên, cần chú ý là từ góc độ pháp lý, mọi hành vi hợp pháp hóa các hoạt động liên quan đến ma túy trái phép đều trái với các công ước kiểm soát ma túy quốc tế hiện hành. Tại các công ước quốc tế về kiểm soát ma túy đa quy định rõ các chất ma túy chỉ được phép sử dụng vào mục đích y tế và nghiên cứu khoa học, mọi hành vi sử dụng ngoài hai mục đích này đều được coi là bất hợp pháp. Đối với hành vi sử dụng ma túy thuần túy, Công ước 1988 đã khuyến nghị có thể hình sự hóa và cho phép các quốc gia có quyền rộng rãi hơn trong việc quyết định áp dụng chế tài phù hợp.   

(Bài sau: Vấn đề ma túy toàn cầu 2016: Sự thỏa hiệp của các xu hướng khác biệt)

Nhật Thy

Theo: tiengchuong.vn